Miesiąc: marzec 2021

Równi i równiejsi

(Nie)życiowe nauki(czki)
Strumień wody z przemoczonego mopa głośno chlusnął o zimne, korytarzowe płytki. Daria odcisnęła go jeszcze raz. Szara, gładka powierzchnia szpitalnego korytarza umorusana była śladami przedwiośnia: wilgocią i błotem, przyniesionym na butach małych pacjentów i ich opiekunów. Była zmęczona. Przyznaje, mniej przykładała się sprzątając szkołę. Tu czuła jednak na swoich barkach odpowiedzialność, tu jest szczególne miejsce. Jej niedopatrzenie mogło stanowić zagrożenie dla innych. Codziennie było jej żal przetaczających się przez oddział dzieci i nastolatków z różnymi urazami, ranami, po operacjach. Niektórym dokuczał ból. Niektóre płakały. Czasami zgłaszała to pielęgniarkom, ale te nie zawsze wykazywały szczególne zainteresowanie.

Drzwi oddziału skrzypnęły i niemal jednocześnie huknęły o ścianę. Ktoś tu ma impet – pomyślała. Zza drzwi najpierw wsunęły się kule i nogi dziewczynki, w tym jedna szczelnie zapakowana w ortezę. Nad jej głową po chwili pojawił się cień wysokiego, postawnego i ciężkiego mężczyzny. Spojrzał tylko kątem oka na Darię, która odsunęła się jak najdalej, żeby zrobić przejście dla tej małej.
– Widzisz… Ucz się! Bo będziesz mopem jeździć, o, jak ta Pani – mruknął do dziecka mężczyzna, wystarczająco głośno.
Wiem, że niejednej i niejednemu z nas zdarzyło się usłyszeć od rodziców czy innych bliskich podobne stwierdzenie, w tym, jak sądzę, to najpopularniejsze: nie chcesz się uczyć, nie masz ambicji, to będziesz rowy kopać. I to kopanie rowów lub mycie podłóg wyglądać miało jak najgorsza rzecz, jaka może się nam w życiu przytrafić. Dramat i porażka. I wstyd. Dla rodziny.

Współczesne kasty
Trudno mi jest powiedzieć jak to wygląda w innym krajach, ale wydaje mi się, my Polacy (choć jestem pewna, że nie tylko my) nader często kierujemy się w życiu hierarchią wartości o dosyć wątpliwej konstrukcji i bardzo mocno związujemy ją ze statusem społecznym. I chociaż daleko nam do odwzorowywania systemu kastowego w dawnych Indiach, a duchem walki klasowej mogą, co najwyżej, straszyć wspomnienia naszych dziadków, to na kształt tych dawnych (albo nie aż tak dawnych) zwyczajów dzielimy ludzi na równych i równiejszych, oceniając wartość naszą i innych poprzez pryzmat wykonywanych zawodów oraz poziomu wykształcenia, a także często za tym idącego statusu finansowego oraz poziomu życia.

Czy my, lub nasi bliscy, powołując się na przykład tej pani sprzątającej, albo tamtego pana kopiącego rowy – nazwijmy go panem Wieśkiem – nie mówimy, że on jest takim trochę gorszym człowiekiem, mniej wartościowym? Ewidentnie niektórzy nasi rodzice i wychowawcy (tak, znam takie przykłady ze szkół) traktowali ich podrzędnie i straszyli nim dzieci i młodzież. Pan kopiący rowy niewątpliwie wykonuje mniej prestiżowy zawód niż powiedzmy lekarz, jego praca jest także prawdopodobnie mniej odpowiedzialna, a zarobki tych dwu dzieli przepaść. Ale nic poza tym. Pan kopiący rowy może być o wiele lepszą osobą, czyniącą o wiele więcej dobra wokół, bardziej szczęśliwą, niż na przykład, uznawany za prestiżowego, lekarz. Co stanowi o wartości człowieka? Czy aby na pewno jest to zawód oraz zasoby pieniężne czy materialne, które posiada? I jestem przekonana, że większość z was powie teraz: no oczywiście, że nie. Oczywiście, że tak nie myślimy. Ale czy nie zachowujemy się w sposób niezgodny z naszą gorącą deklaracją, przynajmniej od czasu do czasu? Czy my, wychowani w określony sposób, w takim a nie innym społeczeństwie, w takiej, a nie innej narracji, nie uważamy siebie, no chociaż sporadycznie, za lepszych niż pani Daria albo pan Wiesiek?

Kto jest bez winy…
Nie rzucam w nikogo kamieniem, bo sama nie jestem tutaj bez winy. Nigdy w życiu nie pomyślałam, że jestem “lepsza” “ważniejsza” czy “bardziej wartościowa” niż kopacz, albo piekarz, albo pani sprzątająca – do tych ostatnich mam jakiś wręcz nabożny szacunek, bo wiem jak ciężka to jest praca i nie lubię jej, a jednocześnie jak wspaniałe daje efekty, bo widok i zapach czystego mieszkania działa na mnie niczym afrodyzjak. Miałam jednak problem z kobietami, które nie pracują, ale są na utrzymaniu męża bez względu na to, czy poświęciły się wychowywaniu dzieci, czy też po prostu zostały “paniami domu”. I bardzo niedawno, bo kilka miesięcy temu miałam na ten temat dyskusję ze znajomą, w której bardzo gorąco i głośno zadeklarowałam, że JA nigdy bym tak nie zrobiła i nie została na utrzymaniu męża, nawet gdybym miała dzieci pod opieką. Oczywiście, że musiałbym wrócić do pracy po urlopie macierzyńskim lub innej przerwie spowodowanej BARDZO WAŻNYM POWODEM. No bo jak. Jak to tak, nie pracować? I jeśli wynikałoby to z moich dążeń do rozwoju kariery, potrzeby jakiejś intelektualnej samorealizacji, to w porządku. Niestety, moje gwałtowne “nie”, nie miało nic wspólnego z rozwojem i osiąganiem satysfakcji z życia. To było “nie”, wynikające z przekonania, że kobiety, które, mówiąc potocznie, “siedzą w domu – i w domyśle – nic nie robią”, są jakieś gorsze, nie wiem, leniwe może, bo nie pracują zawodowo i nie zarabiają pieniędzy. Z jakiegoś względu wrzuciłam je do kategorii, w której sama nigdy nie chciałabym się znaleźć. W dużej mierze dlatego, że w panuje w naszym społeczeństwie pewna atmosfera pogardy wobec niepracujących zawodowo kobiet.

Hierarchia w przebudowie
Dzisiaj, po przepracowaniu tego problemu, mogę na swoja obronę mogę powiedzieć, że po części wynikało to mojego wewnętrznego przekonania o konieczności  bycia niezależnym finansowo, ale tylko po części. I tak naprawdę, dziś się tego swojego myślenia wstydzę. W ostatnich miesiącach wiele razy zadawałam sobie pytania: co stanowi o mojej wartości; co stanowi o wartości człowieka w ogóle? Suma jego osiągnięć? A jak mierzyć i zestawiać ze sobą osiągnięcia w różnych dziedzinach? Czy osiągnięciem jest tylko Nagroda Nobla, czy zadowolenie z własnego życia też? Nadal więcej stawiam sobie pytań niż podaję odpowiedzi. Ustawiam swoją hierarchię i krzyczę: sprawdzam, jak podczas zabawy w Jengę: z wieży o idealnych krawędziach wyciągam kolejno klocki, przestawiam je z dołu na górę, ze środka w bok. Zawali się, czy utrzyma? Obiecałam już sobie jednak, że jeśli kiedykolwiek będę podejmować decyzję o rezygnacji, powrocie, przerwie w zatrudnieniu czy przekwalifikowaniu się na operatora wózka widłowego, to obiecuję sobie, że zrobię to w oparciu o swoje chęci, samopoczucie i potrzeby, a nie społeczne przekonania.
Czego i Wam życzę, z tego oto placu budowy.

K.

dzień kobiet

To, co w kobietach fascynowało mnie zawsze najbardziej to modalność. Niezwykła umiejętność do czerpania z wszelkich możliwości jakie daje ludzkie ciało i umysł, ciągłej fluktuacji, łączenia ze sobą sprzeczności. Możemy być damą, chłopczycą, zwiewną nimfą, intelektualistką, artystką, prezeską i panią domu. Możemy być gorące i czułe, albo zimne i beznamiętne, możemy eksponować naszą seksualność, a możemy ją skromnie okrywać. Możemy być łagodne i wyrozumiałe, a zarazem okrutne i surowe, ciepłe i i wrogie, wstydliwe i śmiałe, niewierzące w siebie i odważne, gibkie i niezdarne. Możemy być dobrą wróżką i wiedźmą.

Każda z tych kobiet, każda z tych cech jest w nas (w mniejszym lub większym nasileniu), wystarczy sięgnąć po nią we właściwym momencie. 

Kobiecość zawsze wymyka się uporządkowaniu, nie można jej zamknąć, dookreślić, jednocześnie uchwycić wszystkich jej aspektów.  Kobiecość jest ruchem, falą, której można tylko dać się ponieść i porwać.

Kobieca siła tkwi w naszej złożoności i zmienności. 

Wszystkiego dobrego! Nie zapomnijcie dzisiaj celebrować samych siebie.

/na fotografiach: różne oblicza Oli/

proces

Skanuję każdą miniaturową literkę, leżącą blisko krawędzi strony.  Znaki alfabetyczne, spacje, znaki interpunkcyjne migają przed oczami, wiercą i pełzną, pożerając wolną przestrzeń kartki, rosną niczym Snake w starej Nokii. Układają się w magiczne zaklęcia przywołujące: litery układają się w słowa, słowa w zdania, zdania w akapity. Akapity, wyróżnienia, kursywa, wyjustowane krawędzie: wszystko w harmonijnym porządku. Struktury.

Literki wiercą się niecierpliwie w mojej głowie, jak kulki z liczbami przy losowaniu lotto. Skaczą i piszczą – któraż to zostanie za chwilę wybrana?! Pachną atramentem albo drukarską farbą, w zależności od dnia i nastroju. Wybierają czcionki i ich rozmiary, przebierając się, strojąc, kapryszą, że nie takie dodatki lub inny fason. Przeglądają się potem,  zadowolone z siebie, w nieprzezroczystym lustrze papieru.  Czasami bywają znajome, swojskie, innymi razem nieprzewidywalne. Czasami ich występy są bardzo krótkie, wyglądają wtedy niezrozumiale: nie każde oko odróżni je szybko od matematycznych ciągów i formuł, nie każdy rozwiąże ich równanie. Bywają też długie, długaśne, wielostronicowe niekończące się korowody. Toczą się tłumnie. Napierają. 

Litery buzują, jak bąbelki po wypitej zbyt dużej ilości szampana. Wirują mi w głowie i obijają mnie o ściany. Nęcą i wabią w pułapkę tekstu. Chcą się układać, zawierają sojusze oraz rozejmy, byle tylko osiągnąć cel, byle tylko osiągnąć swą misję. Ich zmowy nie da się już pokonać. Nie da się ich odstraszyć i przekabacić. Napadają i w nocy i we dnie. 

A kiedy się już wysycą wszystkie spod palców, przychodzi uspokojenie. Opadają na pościel wraz z moim ciałem i zamykają oczy.

Tańcząć w ciemności. Rzecz o emocjach.

Emocje można podzielić na negatywne i pozytywne. Nie, nie można. To sugeruje bowiem, że niektóre emocje są dobre a inne złe (czy w jakiś sposób niewłaściwe). Nie ma czegoś takiego jak złe emocje. O wiele więcej racji ma podział ze względu na to, w jaki sposób je odczuwamy: jedne są dla nas przyjemne, inne niespecjalnie, część jest chwilowa, część zostaje z nami na dłużej lub pojawia się często, czasami ich siła jest wręcz powalająca, innym razem ledwie odczuwalna. Do emocji uznawanych za podstawowe należą smutek, złość, strach, wstręt (obok nich pojawia się jeszcze zaskoczenie i radość). Czy zdarzyło się Wam zatem myśleć kiedyś na przykład o smutku i złości, jak o czymś pozytywnym, cennym? Zakładam, że raczej rzadko, a z pewnością nie raz usłyszeliście, że kobieta ma się nie złościć bo złość piękności szkodzi, chłopaki nie płaczą, więc nie okazują smutku i nie wypada się bać, żeby nie wyjść na tchórza.

Pewnych emocji „nie wypada” okazywać, wydaje się, że nie wypada ich nawet czuć. Smutek, złość, strach, odraza są społecznie nieakceptowanym emocjami i podlegają ciągłej ocenie. Szperając w internecie znalazłam scenariusze zajęć dla dzieci szkolnych i przedszkolnych dotyczący wyrażania emocji: jednym z pierwszych ćwiczeń było „uporządkowanie” emocji w tabeli w kolumnach, odpowiednio je wartościując “na plus” lub “na minus”. Kwalifikujemy, pochwalamy lub potępiamy coś najbardziej naturalnego dla naszego ducha i ciała: proces emocjonalny zachodzi znacznie szybciej niż intelektualny. Pojawienie się emocji to kwestia milisekund (milisekunda = 1/1000 sekundy), a analiza intelektualna to minimum pół sekundy i więcej. Z naszej perspektywy to nieodczuwalna różnica. Z punktu widzenia reakcji naszego mózgu i ciała te dwa procesy dzielą epoki. Czy to, co czujemy rzeczywiście powinno być poddawane ocenie? Czy nie oceniamy czasem negatywnie samych siebie, tylko dlatego, że czujemy tak, a nie inaczej?

Skoro jednak od najmłodszych trenuje się w nas poczucie, że pewne nasze emocje, są “na minus”, to przestaje dziwić, jak wiele, już jako dorośli, mamy problemów z wyrażaniem oraz akceptacją tego, co dzieje się w naszym wnętrzu. Strach, złość, smutek i wstręt traktujemy jak czterech jeźdźców apokalipsy niosących zagładę i, z którymi za nic w świecie nie chcemy się spotkać. Wypieramy: budujemy gruby mur we własnej świadomości, odcinając część siebie od innych swoich części. Samodzielnie wykonujemy operację na żywym organizmie pozbywając się niektórych emocji tak, jak pozbylibyśmy się wyrostka robaczkowego. Z tym, że przy okazji wybebeszamy się z innych organów. Zaprzeczamy i odburkujemy: “Wcale nie jestem zła”, “Nie jestem smutny, tylko zmęczony, boli mnie głowa”. Udajemy, że naszych emocji nie ma. Upychamy je w kieszeniach, torebkach, plecakach i trzymamy. Jak trupy w szafie. Przenosimy i projektujemy: Zamiast na mamę lub szefa złościmy się na sytuację drogową i zbyt wolno jadącą windę. Możemy się też zastanawiać, czemu ten sąsiad jakiś taki nerwowy. Nie to co my. Somatyzujemy: leczymy i diagnozujemy migreny, zespół jelita drażliwego, kołatania serca, problemy skórne, nie zdając sobie sprawy, że ich przyczyna nie musi być fizjologiczna. Łykamy pigułki. Szkoda, że jednak nie ma pigułek na przykład na strach.

Strach to nasz system ostrzegania, tak jak sygnalizacja świetlna na drodze. Mówi nam, gdzie czai się niebezpieczeństwo i uruchamia mechanizm reakcji: ucieczki, zasłonięcia, walki, wołania o pomoc. Wyobraźcie sobie, że widzicie lwa, albo, bardziej prawdopodobne, pędzące na czerwonym auto, gdy jesteście na środku przejścia. Bez strachu kontynuowalibyśmy nasz ruch i z najpewniej zginęli zjedzeni przez lwa lub pod kołami. W niebezpiecznej dzielnicy, gdzie narkotyki i rozboje są codziennością nie przeżylibyśmy zbyt długo, a nie byłoby nikogo, kto powiedziałby, że nie warto tam spacerować.

Złość to także reakcja, która ma na celu naszą ochronę. Złością reagujemy gdy ktoś przekracza nasze granice, wyczuwamy zagrożenie, krzywdę. To nasza wewnętrzna forma protestu, niezgody na to, co dzieje się wokoło. Bez złości można byłoby dowolnie nas nękać, ranić, bylibyśmy w stanie przyjąć dowolną ilość niesprawiedliwości, wyzyskiwałoby się nas aż miło. Nikt nie stałby na straży naszych praw i wartości.

Smutek to także sygnał, że coś w naszym życiu jest nie tak. Smutek każe nam zwolnić, zatrzymać się, spojrzeć w prawo i lewo oraz przeanalizować sytuację. Daje nam czas na przygotowanie się do zmian lub zaakceptowanie nowej rzeczywistości, pobycie ze samym sobą. Jesteśmy bardziej czujni wobec świata zewnętrznego, a badania dowodzą, że w smutku dostrzegamy więcej szczegółów i lepiej je zapamiętujemy. Bez smutku nie mielibyśmy wystarczającej motywacji do pokonywania przeszkód, nie wkładalibyśmy wiele wysiłku w różne działania. Zaskakiwałyby nas codziennie nowe sytuacje i nie mielibyśmy szansy się z nimi oswoić. Przeszylibyśmy z uśmiechem przez życie, ile jednak tego życia umknęłoby nam między szparami szczerzących się zębów.

Wstręt zaczyna nas chronić niedługo po tym jak kilka komórek będących naszym zalążkiem przyczepi się do ścianki macicy. Odporność przyszłych matek jest niższa w I trymestrze ciąży i to właśnie wtedy reagują one nadzwyczaj gwałtownie na różne bodźce, szczególnie te związane z żywnością, unikając tym samym substancji potencjalnie szkodliwych dla dziecka. Obrzydzają nas pewne zwierzęta (szczury), ludzkie wydzieliny, a nawet niektóre zachowania (ach te caluśne ciotki!), właśnie po to by zniechęcić nas do kontaktu z możliwym zagrożeniem na przykład chorobą. Bez wstrętu pchalibyśmy ręce i kto wie co jeszcze, tam gdzie naprawdę nie trzeba.

Świat bez emocji nazywanych negatywnymi nie byłby rajem. A może i byłby… bez nas. Bez emocji nie mielibyśmy szans na przetrwanie. Tak, jak bez burczenia lub ssania w żołądku – nie wiedzielibyśmy, że jesteśmy głodni. Emocje, jeśli nie są powstrzymywane, nie zostają z nami na długo. Są jak fala: przypływa i odpływa. Jeżeli postawimy tamę, to prędzej czy później fala ją zerwie, rozsadzi i rozleje się po znacznie większym obszarze. Zatańczmy z naszymi emocjami, poświęćmy im chwilę i pozwólmy się poprowadzić, a odejdą od nas z ukłonem. Często jednak gdy próbujemy i zapraszamy nasze emocje do tańca, okazuje się, że musimy tańczyć w ciemności: próbujemy skomplikowanych figur, piruetów, potykamy się i deptamy sobie samemu po stopach. Wiemy bowiem jak je oceniać, a nie jak dotrzymać im kroku.

A taniec emocji jest znacznie łatwiejszy niż walc. Kroków podstawowych w walcu angielskim jest dziesięć, a w omawianym przypadku wystarczy pięć: dostrzeż, nazwij, poczuj, wyraź, zarządź. Wystarczy uznać istnienie emocji, nie tłumić jej, nie uciekać, uświadomić sobie swoje myśli, zauważyć jak zachowuje się ciało – ono pomoże nam je odpowiednio zidentyfikować. Pozbądźmy z naszymi myślami i reakcjami, zanurzmy się w fali i dajmy się na chwilę ponieść. Dajmy emocjom upust: śmiejemy się, płaczmy, wykrzyczmy (w poduszkę!), kopnijmy piłkę. Wyciągnijmy wnioski, zbadajmy przyczynę, nauczmy się siebie i świata.

Czy warto? Cogito ergo sum, powtarzaliśmy za Kartezujszem. Dziś wiemy, że myślenie wcale nie warunkuje naszego istnienia i że poczujemy zanim pomyślimy. Czucie jest wcześniejsze i pierwotne. Wynaleźliśmy już sztuczną inteligencję, która o wiele lepiej (i szybciej!) od nas rozwiązuje umysłowe zagadki i teoretyczne problemy. Myślenie może zastąpić maszyna. Czucie, jak dotąd, nie. To nasze emocje czynią nas wyjątkowymi. Zaprośmy je zatem do tańca, nawet gdyby miał to być taniec w ciemności.